Öğrenen Lider Öğretmen Eğitimi - Ek Bilgiler
Sosyometri Tekniği / Sosyogram
Bir grubun üyeleri arasındaki etkileşim örüntüsünü belirlemek amacıyla kullanılan yönteme sosyometri adı verilir. Sosyometri, bir grubu oluşturan bireylerin sosyal durumu, birbirleriyle olan ilişki biçimleri, grup içerisindeki alt gruplar, klikler, grubun gerçek görünümü ve grup bütünlüğü hakkında bilgi almak amacıyla kullanılan bir yöntemdir. Okulda öğrencilerin; kimlerle arkadaş oldukları, oluşturdukları yaş grupları, kimlerle işbirliği yapabildikleri, en çok sevilen öğrencinin kim olduğu, kimlerin grup işbirliği ve oyun dışında kaldıkları, kimlerin grupları meydana getirdikleri ve sınıftaki gruplaşmaların kimler tarafından ve nasıl yönetildiği, grubun veya sınıfın liderinin kim olduğu sosyometri yoluyla anlaşılabilir.
Sosyometri uygulamasında güvenilir sonuçlar elde etmek için bazı kurallara uyulması gerekir. Bu kurallar şu şekilde özetlenebilir:
-
Sosyometri uygulamaya başlamadan önce hangi amaçla veya hangi tür bilgi edinmek istendiğinde karar verilmeli ve sorular buna göre hazırlanmalıdır. Bir proje grubu oluşturmadan önce hangi öğrencilerin birbirlerine akademik yardım sağlayabileceklerini öğrenmek isteyen öğretmenin, “En çok sevdiğiniz arkadaşınız kimdir?” şeklinde bir soru sorması anlamsızdır. Böyle bir amaç için sorulabilecek soru “Projede kimlerle çalışmak istersiniz?” şeklinde olabilir.
-
Sosyometri uygulaması sırasında, sonuçların gizli tutulacağı hakkında tüm öğrencilere güvence verilmelidir.
-
Öğretmen ile uygulama yapacağı sınıf veya grup öğrencileri arasında sağlıklı ilişkiler oluştuktan sonra test uygulanmalıdır.
-
Sosyometri uygulaması dostça bir hava içerisinde ve hiçbir zorlama olmadan yapılmalıdır. Uygulamada, sınıfta veya grupta sınav ortamı oluşturulmamalı, bireylerin seçimlerini serbestçe yapabilmeleri sağlanmalıdır.
-
Sosyometri uygulamasından önce sınıftaki veya gruptaki üyelerin birbirlerini yeterince tanımış olmaları gerekir.
-
Sosyometri uygulaması aynı sınıf veya grupta belirli aralıklarla tekrarlanabilir. Çünkü grup üyeleri arasındaki ilişkilerin zamanla yapısı değişebilir. Tek bir uygulama ile ortaya çıkarılan kişiler arasındaki sosyal ilişkileri doğru ve güvenilir saymak yanıltıcı olabilir.
-
Sosyometri uygulamalarında karşılıklı seçime esas olacak durum örnekleri açık ve basit olmalı; ancak her uygulamada farklı durumlar verilmelidir. Ancak, bu şekilde ilişkilerin gerçek durumu hakkında bilgi edinilebilir. Örneğin, yapılacak bir seçime ilişkin durumlar bir uygulamada “birlikte oturmak” başka uygulamalarda “birlikte çalışmak”, “birlikte sinemaya gitmek”, “birlikte yolculuk etmek” gibi değişik durumlardan oluşmalıdır.
-
Sosyometri tekniği ile elde edilen bilgiler gizli tutulmalı, bu bilgiler uygun yaklaşım biçimleriyle bireylerle paylaşılmalıdır.
Sosyometri Tekniğinin Uygulanması
Gerekli kurallara uyarak sınıf veya grupta sosyometri uygulaması için güvenli bir ortam sağlandıktan sonra, olanak varsa bireylere verilecek durum ve yanıtlama kâğıdı gerekli açıklama ile birlikte çoğaltılmış olarak dağıtılabilir. Çoğaltma olanağı yok ise uygulayıcı tarafından, önce her bireye tercihlerin yazılabileceği büyüklükte kâğıt dağıtılabilir. Sonra da seçime esas olacak durum örnekleri tahtaya yazılabilir veya sözlü olarak ifade edilebilir.
Yanıtlama için çoğaltılmış veya boş olarak dağıtılmış kâğıt parçalarına öğrencilerin önce kendi adını ve soyadını yazmaları, sonra verilen durum için birinci, ikinci ve üçüncü derecede tercih ettikleri üç arkadaşının adını ve soyadını yazmaları, yazdıkları isimleri birbirlerine göstermemeleri, eğer yanıt kâğıdına yazabilecekleri üç arkadaşının ismi yoksa iki, o da yoksa bir kişinin ismini yazmaları; hiç kimse yoksa kâğıdı boş bırakmaları istenir.
Değerlendirme
-
Uygulama yapılan grubun veya sınıfın listesi değerlendirme tablosuna yukarıdan aşağıya ve soldan sağa doğru yazılır.
-
Yanıt kâğıtları listedeki isim sırasına göre sıraya dizilir.
-
Her öğrencinin kâğıdı tek tek değerlendirilerek; seçilen öğrencinin seçilme derecesi, yatay olarak sıralanan seçen öğrenciyle kesişen sütuna rakam olarak yazılır.
-
Birinci derecede seçilen öğrenciye 3, ikinci derecede seçilen öğrenciye 2 ve üçüncü derecede seçilen öğrenciye 1 ve hiç seçilemeyen öğrenciye 0 puan verilir. Bu işlem her öğrenci için yapıldıktan sonra sonuçları puanlamaya işlenir.
-
Seçilen öğrencilerin seçilme puanları tespit edilip toplam puan bölümüne kaydedilerek yanıt kâğıtları yok edilir ve çıkan sonuca göre sosyometri değerlendirme tablosu hazırlanır.
Elde Edilen Sonuçların Dökümü
Sosyometri değerlendirme tablosuna göre, grup üyelerinin birbirleriyle olan ilişkilerini gösteren sosyogram denilen bir harita meydana getirilir. Sosyogram, sınıfta veya grupta bulunan bireyler arasındaki ilişkileri ve grubun sosyal yapısını açık seçik gösterir.
Sosyogram hazırlamak için, yeterli büyüklükte kâğıt veya karton kullanılır. Kişiler, tanıtıcı sıra numarası veya adının baş harfleriyle gösterilir. Kız ve erkekler ayrı sembollerle ifade edilir. Tek yönlü oklar tek yönlü tercihleri, çift yönlü oklar ise karşılıklı tercihleri belirtmek için kullanılır. Gerekirse farklı renkler veya değişik çizgi şekilleri ile birinci, ikinci ve üçüncü derece tercihlere ait oklar birbirlerinden farklı gösterilebilir.
Ancak, sosyogram kâğıdının bir kenarında bu tür işaret ve sembollerin anlamları belirtilmelidir. Sosyogramın çizilmesine sosyometri değerlendirme tablosundaki bilgiler esas alınarak, seçilme sıralarına göre en fazla puan alan yani en çok tercih edilen birey ile başlanır. Buradan sınırlı aralıklarla diğer bireylere geçilerek her bireyin tercih etme ve edilme durumları oklarla birleştirilerek bir örümcek ağı gibi “sosyogram” oluşturulur.
Sosyometri uygulamasından sonra ortaya çıkan gruplar, aşağıda belirtilenlere benzer etkinliklere yöneltilebilir.
-
Sınıf içi etkinliklerde ödev hazırlama, rapor yazma, inceleme yapma, konu sunma gibi çalışmalarda bir araya getirilebilir.
-
Sınıf dışı etkinliklerde kol çalışmalarına katılma, okul derneklerinde görev alma, okul kooperatifinde çalışma, okul idaresine yardımcı olma gibi çalışmalarda bir araya getirilebilir.
-
Okul dışı etkinliklerde, boş zaman değerlendirmeleri (spor, müzik çalışmalarında, gezi, eğlence) sırasında bir arada olmaları teklif edilebilir, hatta velileri ile görüşülerek olumlu arkadaşlıklar desteklenebilir.
Sosyometri Uygulama Örnekleri
Sevgili Öğrenciler,
Bu yöntem sınıfınızdaki oturma düzenini planlamak amacıyla uygulanacaktır. Aşağıdaki açıklamaları lütfen dikkatlice okuyunuz ve sizden istenilenleri aynen yapınız.
-
Bu kâğıdın altındaki yanıt kâğıdına, adınızı, soyadınızı ve bugünün tarihini yazınız.
-
Yanıt verirken yazdığınız isimleri kimseye göstermeyiniz.
-
Bu andan itibaren kimseyle konuşmayınız ve en ufak bir işaret yapmayınız.
-
Sınıfta en çok hoşlandığınız üç arkadaşınız kim olduğunu önce iyice düşününüz. Kız veya erkek olabilir, bunlar sizin her zaman birlikte olmayı arzu ettiğiniz arkadaşlarınız olacaktır. Eğer üç kişi yoksa iki, iki kişi yoksa bir kişinin ismini yazınız. Hiç kimse yoksa boş bırakınız.
-
Seçtiğiniz arkadaşlarınızın isimlerini okunaklı bir şekilde yazarak; birinci derecede sevdiğiniz arkadaşınızı birinci sırada, ikinci derecede sevdiğinizi ikinci sırada ve üçüncü derecede sevdiğinizi üçüncü sırada belirtiniz.
-
İstediğiniz arkadaşınız bugün okula gelmemiş olsa dahi ismini yazınız.
-
Sadece sınıfınızdaki arkadaşlarınızın ismini yazınız.
-
Anlamadığınız bir konu varsa lütfen parmak kaldırıp sorunuz.
-
Lütfen sadece üç arkadaşınızın ismini yazınız.
Teşekkür ederiz.
Yanıt Kâğıdı
Adınız Soyadınız:
Tarih:
Sınıfınız ve numaranız:
Sınıfınızda en çok hoşlandığınız üç arkadaşınızın ismini önem sırasına göre aşağıya yazınız.
Adı Soyadı:
1.
2.
3.
Teşekkür ederiz.
Yanıt Kâğıdı
Adınız Soyadınız:
Tarih:
Sınıfınız ve numaranız:
Sınıfınızda en çok birlikte oturmak istediğiniz üç arkadaşınızın isminin önem sırasına göre aşağıya yazınız.
Adı Soyadı:
1.
2.
3.
Lütfen üç arkadaşınızın isminden başka isim yazmayınız. Eğer yazacak bir isim bulamıyorsanız yanıt yerini boş bırakınız.
Teşekkür ederiz.
Yanıt Kâğıdı
Adınız Soyadınız:
Tarih:
Sınıfınız ve numaranız:
Bir kır gezisine giderken sınıfınızda yanınızda olmasını istediğiniz üç arkadaşınızın ismini önem sırasına göre aşağıya yazınız.
Adı Soyadı:
1.
2.
3.
Lütfen üç arkadaşınızın isminden başka isim yazmayınız. Eğer yazacak bir isim bulamıyorsanız yanıt yerini boş bırakınız.
Teşekkür ederiz.
Örnek Sosyometri Değerlendirme Tablosu
Sosyometri Değerlendirme Çizelgesi
Sosyogram
1. Tercih: Kırmızı kalem ile çizilebilir.
2. Tercih: Mavi kalem ile çizilebilir.
3. Tercih: Siyah kalem ile çizilebilir.